List przewozowy – fakty i mity

W każdej dziedzinie życie funkcjonują pewne zagadnienia, które z czasem obrastają mitami powodującymi, że ich powszechny obraz daleki jest od rzeczywistości. W branży transportowej bardzo popularnym mitem niemającym specjalnego oparcia w przepisach prawa jest przekonanie, że list przewozowy jest absolutnie najważniejszym dokumentem w działalności przewoźnika mającym prymat nad umową przewozu, zaś jego błędne wypełnienie bądź zaniechanie wypełnienia wywołuje katastrofalne skutki. Warto zatem wyjaśnić, jakie rzeczywiste znaczenie ma ten dokument i kiedy można się bez niego obejść, a kiedy jego posiadanie jest nieodzowne.

1. Treść umowy przewozu

Dobrze jest zacząć od pewnej podstawowej prawdy. List przewozowy nie jest umową przewozu. Oczywiście powinien on odzwierciedlać jej warunki, lecz w sytuacji, gdy odbiega on treścią od uzgodnionego porozumienia, pierwszeństwo co do zasady ma umowa, a nie list przewozowy. Umowa zaś to niekoniecznie dokument podpisany przez obie strony. Nierzadko będzie to faks, mail, zapis rozmowy na komunikatorze czy nawet ustna rozmowa telefoniczna. Rzecz jasna w tym ostatnim przypadku może być problem z udowodnieniem warunków umowy, jednakże w sytuacji gdy to się uda, ustne ustalenia wciąż będą miały pierwszeństwo przed zapisami listu przewozowego.

Niekiedy pewną konfuzję przewoźników w tym względzie mogą wywołać przepisy prawa np. art. 47 ust. 3 pr. przew. stanowiący, iż list przewozowy stanowi dowód zawarcia umowy przewozu. Należy jednak pamiętać, iż nie jest to jedyny dopuszczalny dowód treści umowy, więc przepis ten będzie miał zastosowanie tylko wtedy, gdy nie będzie żadnych innych środków dowodowych. W Konwencji CMR zasada ta została wyrażona wprost w art. 9 ust. 1 przewidującym, iż list przewozowy tylko wtedy stanowi dowód zawarcia umowy i jej warunków, gdy brak jest dowodów przeciwnych.

Praktyka pokazuje, iż listy przewozowe regularnie wypełniane są niezgodnie z treścią zawartej umowy. Dotyczy to zwłaszcza wskazywania osoby nadawcy, którym powinien być kontrahent przewoźnika, a najwcześniej do listu jako nadawcę wpisuje się załadowcę, u którego następuje załadunek towaru. W tej kwestii wypowiedział się nawet Sąd Najwyższy, stwierdzając w wyroku z dnia 3 września 2003 r., że zgodnie z przepisami Konwencji CMR osoba nie będąca stroną umowy przewozu nie może być uznana za nadawcę przesyłki tylko z tej przyczyny, że została wskazana jako nadawca w liście przewozowym. Potwierdził zatem, że umowa przewozu ważniejsza jest od listu przewozowego.

2. Stan przesyłki przy załadunku i rozładunku

Bardziej istotne znaczenie list przewozowy ma podczas badania stanu przesyłki przy załadunku i rozładunku, choć wbrew pozorom w wielu wypadkach można się bez niego obejść. W przewozach krajowych, jeśli przesyłka na załadunku odbiega jakościowo bądź ilościowo od umówionej przewoźnik ma obowiązek zgłosić zastrzeżenie, jednakże przepisy nie nakazują uczynić tego w liście przewozowym. Zwykle zastrzeżenia czynione są właśnie w ten sposób, ale jeśli przewoźnik użyje innej formy, czynność ta będzie skuteczna, a brak zapisu w liście przewozowym nie będzie miał znaczenia.

Nieco inaczej kwestia ta wygląda w przewozach międzynarodowych, gdzie zastrzeżenia na etapie załadunku powinny być dokonane w liście przewozowym. Brak tych zastrzeżeń nie przesądza jednak o ewentualnej odpowiedzialności przewoźnika, lecz stwarza jedynie domniemanie, że przesyłka była mu wydana w należytym stanie. Domniemanie to może być jednak obalone. Jeśli zatem przewoźnik dysponuje innymi dowodami np. dokumentacją zdjęciową, zeznaniami świadków czy korespondencją mailową, brak zastrzeżeń w liście przewozowym nie uniemożliwi mu dochodzenia swoich racji.

Jeszcze bardziej liberalne zasady odnoszą się do stwierdzenia braków bądź uszkodzeń przesyłki przy rozładunku. Zarówno przepisy prawa przewozowego jak i Konwencji CMR wskazują jedynie na konieczność dokonania zastrzeżeń przez odbiorcę, nie nakazując zarazem, by zastrzeżenia te znalazły się w liście przewozowym. Również w tym wypadku zastrzeżenia mogą być dokonane w jakiejkolwiek formie. Wyjątkiem są niewidoczne przy rozładunku braki przesyłki w przewozie międzynarodowym, które powinny być zgłoszone przewoźnikowi na piśmie, choć wciąż nie muszą być ujawnione w liście przewozowym.

3. Należności ciążące na przesyłce

Jedną z korzystniejszych dla przewoźników regulacji w przewozach krajowych i międzynarodowych są przepisy przewidujące odpowiedzialność odbiorców za zapłatę należności ciążących na przesyłce, w tym w szczególności przewoźnego. W przypadku przewozów krajowych do powstania takiej odpowiedzialności list przewozowy nie jest potrzebny. Zgodnie z art. 51 ust. 1 pr. przew. odbiorca ponosi odpowiedzialność za przewoźne bezwarunkowo, nawet gdy w ogóle nie miał świadomości, że jakaś kwota przewoźnego nie została przewoźnikowi zapłacona. List przewozowy nie jest w tym wypadku potrzebny.

Inaczej uregulowano te zagadnienie w transporcie międzynarodowym. W myśl art. 13 ust. 2 Konwencji CMR odbiorca odpowiada wobec przewoźnika wyłącznie za należności ujawnione w liście przewozowym. Brak listu przewozowego bądź niewpisanie do niego należności ciążących na przesyłce zwalnia odbiorcę z wszelkiej odpowiedzialności w tym zakresie.

4. Deklaracja wartości przesyłki i interesu w dostawie

Bez listu przewozowego nie da się natomiast zadeklarować wartości przesyłki bądź specjalnego interesu w dostawie. Art. 40 pr. przew. jednoznacznie wskazuje, iż taka deklaracja powinna być wpisana do listu przewozowego. Podobny wymóg formułują art. 24 i 26 Konwencji CMR. Brak stosownych adnotacji na listach przewozowych sprawia zatem, że odpowiedzialność przewoźnika rozpatrywana jest na normalnych zasadach, nawet jeśli coś innego uzgodniono w umowie przewozu. Warto zarazem pamiętać, iż wpisanie deklaracji wartości do listu przewozowego powinno być uzgodnione z przewoźnikiem i próba przemycenia takiej deklaracji w liście bez wcześniejszego porozumienia z reguły będzie uważana za nieskuteczną.

5. Rozporządzanie przesyłką

Specyfika prawa przewozowego obejmuje prawo osoby uprawnionej do jednostronnej zmiany umowy przewozu obejmujące możliwość nakazania przewoźnikowi zwrotu przesyłki do miejsca nadania, dostarczenia przesyłki pod inny adres lub innemu odbiorcy. W praktyce rzadko korzysta się z tych uprawnień z uwagi na trudne do spełnienia warunki. Należy do nich m.in. konieczność przedstawienia przez wydającego polecenie pierwszego egzemplarza listu przewozowego z naniesionymi nowymi instrukcjami. Wymóg ten dotyczy zarówno przewozów krajowych (art. 53 ust. 3 pr. przew.) jak i międzynarodowych (art. 12 ust. 5 Konwencji CMR). Z przywołanych przepisów wynika zatem jednoznacznie, iż bez wystawienia listu przewozowego rozporządzenia przesyłką w trakcie przewozu nie są możliwe.

6. Ubezpieczenie

Choć nie wynika to z żadnych przepisów prawa ani nie ma żadnego racjonalnego uzasadnienia, szereg polskich zakładów ubezpieczeń w zawieranych przez siebie umowach ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej przewoźnika wskazuje, że ubezpieczeniem pokryte są tylko te szkody, które powstały w trakcie przewozu wykonywanego na podstawie listu przewozowego wystawionego na ubezpieczonego. Klauzula ta jest niezwykle niebezpieczna dla przewoźników, którzy posiadają takie ubezpieczenie, a także dla ich kontrahentów. W praktyce przewozy zwykle realizowane są bowiem przy pomocy czasami nawet kilku podwykonawców. Najczęściej zatem do listu przewozowego wpisywany jest tylko jeden z kilku przewoźników występujących w całym procesie transportowym. Każdy z pozostałych przewoźników posiadających ubezpieczenie z taką klauzulą naraża się wówczas na zarzut zakładu ubezpieczeń i pretekst do odmowy wypłaty odszkodowania. Przed takimi sytuacjami trudno się uchronić, gdyż przewoźnik główny często nie ma kontroli nad tym, czyje dane ostatecznie zostaną wpisane do listu przewozowego i regularnie zdarza się, że pojawiają się w nim tylko dane przewoźnika faktycznego. Z drugiej strony nierzadko przewoźnikowi faktycznemu przedstawia się już wypełniony w tym miejscu list przewozowy i uniemożliwia się mu uzupełnienie listu o swoje dane. Dlatego też w zakresie ubezpieczenia brak listu przewozowego lub jego nieprawidłowe wypełnienie może mieć dla przewoźnika dramatyczne konsekwencje.

Najlepiej zatem unikać wszelkich zakładów ubezpieczeń, które mają takie klauzule w swoich umowach, niezależnie od tego jakie oferują pozostałe warunki ubezpieczenia. Jedynym celem tej klauzuli jest bowiem uniknięcie odpowiedzialności przez zakładu ubezpieczeń, gdyż odpowiedzialność przewoźnika nie zależy przecież od tego, czy jego dane znajdą się w liście przewozowym. Najlepszym tego dowodem jest coraz powszechniejsza praktyka zakładów ubezpieczeń, które coraz częściej w decyzjach odmawiających wypłaty odszkodowania jako jedyny powód wskazują właśnie uchybienia w zakresie wpisania przewoźnika do listu przewozowego.

Podsumowanie

List przewozowy niewątpliwie jest istotnym dokumentem przewozowym i jeśli tylko to możliwe należy dbać o jego poprawną zawartość. Warto jednak pamiętać, że podstawą działań przewoźnika jest przede wszystkim umowa przewozu, a w wielu wypadkach możliwe jest dochodzenie swoich praw również w braku lub przy nieprawidłowym wypełnieniu listu przewozowego.

Autor:

Paweł Judek, radca prawny, partner w kancelarii Działyński i Judek Spółka Partnerska Radców Prawnych w Poznaniu. Od wielu lat specjalizuje się w prawie transportowym i prowadzeniu sporów sądowych.

Źródło artykułu : Transportowo